Chứng khoán là gì? Phân loại, Đặc điểm và Ví dụ

Giới thiệu

Hiện nay, có thể thấy Đầu tư Chứng khoán đã ngày càng phổ biến và nhận được nhiều sự quan tâm của mọi người. Đây được xem là kênh Đầu tư có khả năng mang lại lợi nhuận cao, đồng thời cũng đi kèm với rủi ro lớn. Do đó, với các Nhà Đầu tư mới, việc tìm hiểu về Thị trường chứng khoán cũng như các khái niệm chung về Chứng khoán là điều vô cùng cần thiết để hiểu rõ và chọn cho mình một hướng đầu tư đúng đắn. Vậy Khái niệm Chứng khoán là gì? Phân loại, Đặc điểm và Ví dụ về Chứng khoán như thế nào? Trong Bài viết này, mình sẽ đưa ra những phân tích cụ thể để các bạn dễ hiểu hơn. Các Vấn đề chính gồm:

+ Khái niệm Chứng khoán là gì? Đặc điểm chung của Chứng khoán.
+ Phân loại Chứng khoán hiện nay trên Thị trường.
+ Tìm hiểu về Thị trường Chứng khoán và Đầu tư Chứng khoán.

—————————————————————

1. Khái niệm Chứng khoán là gì? Đặc điểm chung của Chứng khoán

– Giới thiệu khái niệm Chứng khoán: Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa: Chứng khoán là tài sản, bao gồm các loại sau đây: Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ; Chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký; Chứng khoán phái sinh; Các loại chứng khoán khác do Chính phủ quy định. Như vậy, xét tổng quát, ta có thể hiểu Chứng khoán là một bằng chứng xác nhận sự sở hữu hợp pháp của người sở hữu đó với tài sản hoặc phần vốn của công ty hay tổ chức đã phát hành. Đây được coi là một tài sản tài chính có thể giao dịch mua bán và nắm giữ. Chứng khoán tồn tại dưới nhiều hình thức như chứng chỉ, bút toán ghi sổ hay dữ liệu điện tử.

– Đặc điểm chung của Chứng khoán: Có thể thấy đặc điểm của Chứng khoán cũng rất đa dạng tùy thuộc vào các loại hình Chứng khoán khác nhau. Trong đó có những đặc điểm chung và dưới đây mình có liệt kê một số đặc điểm nổi bật nhất:

* Chứng khoán là Tài sản, được phát hành bởi cơ quan, tổ chức: Chủ sở hữu Chứng khoán sẽ có đầy đủ các quyền Tài sản như quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt Tài sản, tuy nhiên đây là loại Tài sản đặc biệt nên các quyền Tài sản phải tuân thủ theo quy định của Pháp luật. Ngoài ra, chủ thể phát hành Chứng khoán theo quy định của Luật phải là Tổ chức (không được phép là cá nhân) và phải đáp ứng những điều kiện nhất định (tại Điều 15 Luật Chứng khoán).

* Chứng khoán có tính thanh khoản (tính lỏng) cao: so với các Tài sản khác thì Chứng khoán được đánh giá là có tính thanh khoản cao. Tính thanh khoản của Chứng khoán được thể hiện ở việc dễ chuyển đổi từ Chứng khoán thành Tiền mặt và từ Tiền mặt thành Chứng khoán. Thông thường những Chứng khoán có tính thanh khoản cao là Chứng khoán có thể dễ dàng mua đi bán lại trên Thị trường, trong đó Cổ phiếu có mức thanh khoản cao nhất.

* Chứng khoán có tính sinh lời: nguồn lợi nhuận thu được từ Chứng khoán có thể rất lớn tùy thuộc vào từng loại Chứng khoán và sự biến động của Thị trường. Lợi nhuận này có thể đến từ phần lợi tức được chia hàng năm và việc tăng giá Chứng khoán trên Thị trường. Trong đó, hoạt động mua bán để hưởng lãi chênh lệch giữa giá mua và giá bán là phương thức chủ yếu được Nhà Đầu tư Chứng khoán sử dụng.

* Chứng khoán có tính rủi ro: tính rủi ro này thể hiện ở việc giá trị của Chứng khoán phụ thuộc rất lớn vào sự biến động trên Thị trường, điều kiện kinh tế chung (rủi ro hệ thống) và hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị phát hành Chứng khoán (rủi ro phi hệ thống). Do đó, chỉ cần xuất hiện những thông tin tiêu cực liên quan đến tổ chức phát hành hay tin tức kinh tế như lạm phát, lãi suất, giá tiền tệ…thì sẽ kéo theo đó là sự giảm mạnh của giá trị Chứng khoán, từ đó có thể sẽ dẫn đến thiệt hại lớn cho Nhà Đầu tư.

– Ngoài ra, nếu bạn muốn nghe Video Youtube phần “Khái niệm Chứng khoán là gì? Đặc điểm chung của Chứng khoán” thì nghe thêm dưới đây:

—————————————————————

2. Phân loại Chứng khoán hiện nay trên Thị trường

Hiện nay, Chứng khoán được xem là công cụ tài chính rất tốt hỗ trợ các tổ chức, doanh nghiệp… huy động Vốn Dài hạn từ Thị trường. Để hiểu thêm Khái niệm Chứng khoán là gì? thì mình xin giới thiệu các loại Chứng khoán khác nhau dựa trên mục đích và tính chất huy động vốn. Cụ thể:

– Cổ phiếu: đây là một loại Chứng chỉ do Doanh nghiệp phát hành hoặc ở dưới dạng bút toán ghi sổ xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ phần của Công ty. Như vậy Cổ phiếu còn được gọi là Chứng khoán Vốn. Khi Nhà Đầu tư khi mua Cổ phiếu thì sẽ trở thành Cổ đông, nắm giữ Cổ phần của Công ty đó. Người nắm giữ Cổ phiếu có quyền biểu quyết trong Công ty, có thể tác động trực tiếp đến quyết định đầu tư của Công ty, tham gia các cuộc họp hội đồng quản trị,… 

Hiện nay, xét trên toàn Thị trường, Cổ phiếu chính là loại Chứng khoán phổ biến nhất, được nhiều Nhà Đầu tư quan tâm và tham gia giao dịch. Ta có thể chia Cổ phiếu thành 2 loại chính phổ biến là Cổ phiếu thường (hay còn gọi là Cổ phiếu phổ thông) và Cổ phiếu Ưu đãi. Tại Việt Nam, Mệnh giá của Cổ phiếu là 10.000 đồng khi phát hành và niêm yết trên Thị trường Chứng khoán tập trung. Tuy nhiên, Giá trên Thị trường của Cổ phiếu có thể biến động tăng giảm liên tục bởi quan hệ cung – cầu giữa người mua và người bán. Khi giao dịch, các Cổ phiếu sẽ được tập trung tại 3 Sàn Cổ phiếu là HOSE, HNX và UPCoM do hai Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội quản lý với khoảng gần 2000 Mã Cổ phiếu được Niêm yết hoặc Đăng ký Giao dịch trên Sàn. Nhìn chung, khi bạn nắm giữ Cổ phiếu thì thu nhập sẽ phụ thuộc trực tiếp vào tình hình kinh doanh của Doanh nghiệp (Giá Cổ phiếu tăng và Cổ tức chi trả cho cổ đông). Nếu công ty phá sản, bạn sẽ nhận được tài sản thanh lý sau khi đã trả nợ cho những người sở hữu Trái phiếu. Để hiểu hơn về Khái niệm Cổ phiếu, bạn có thể tham khảo thêm Bài viết: Cổ phiếu là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ.

– Trái phiếu: đây là một loại Chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của Tổ chức phát hành. Do vậy, ta có thể hiểu Trái phiếu chính là Chứng khoán Nợ. Mục đích Tổ chức phát hành Trái phiếu là để thực hiện các chương trình, dự án đầu tư, để tăng quy mô vốn hoạt động hoặc để cơ cấu lại các khoản nợ của chính họ. Bên cạnh Tổ chức phát hành Trái phiếu là các Công ty, Ngân hàng thì Chính phủ Trung ương và Chính quyền Địa phương cũng đều có thể là đơn vị phát hành Trái phiếu để vay nợ.

Đối với Trái phiếu, người mua là Bên cho vay (hay còn gọi là Trái chủ), ngược lại Tổ chức phát hành chính là Bên đi vay, phải có nghĩa vụ thanh toán đúng số nợ như đã cam kết trong Hợp đồng cho Trái chủ. Nguồn thu nhập khi mua Trái phiếu chính là tiền lãi. Đây là khoản thu thường cố định theo kỳ, nó không phụ thuộc vào tình hình kinh doanh của đơn vị phát hành Trái phiếu. Tuy nhiên bạn không có quyền tham gia vào các hoạt động của công ty, không có quyền bầu cử như Cổ phiếu. Trái phiếu là loại Chứng khoán có thời hạn, bạn được phép rút vốn trước hạn bằng cách bán lại cho doanh nghiệp hoặc chuyển nhượng lại cho người khác theo quy định. Trong trường hợp Tổ chức Phát hành bị giải thể hoặc phá sản thì trước hết Công ty phải có nghĩa vụ thanh toán cho người sở hữu Trái phiếu trước (Nhưng sau nghĩa vụ với vay Ngân hàng), sau đó mới chia cho các Cổ đông nắm giữ Cổ phiếu.

Hiện nay, ta có thể phân loại Trái phiếu theo nhiều cách, một số cách phổ biến như: Phân loại theo Tổ chức phát hành (gồm Trái phiếu Chính phủ, Trái phiếu Doanh nghiệp, Trái phiếu Ngân hàng và các Tổ chức Tài chính); Phân loại theo Tài sản đảm bảo (gồm Trái phiếu có bảo đảm và Trái phiếu không bảo đảm);  Phân loại Lãi suất (gồm Trái phiếu lãi cố định, Trái phiếu lãi thả nổi, Trái phiếu lãi suất bằng không); Phân loại dựa vào tính chuyển đổi (gồm Trái phiếu có thể chuyển đổi, Trái phiếu có quyền mua Cổ phiếu và Trái phiếu có thể mua lại). Xem thêm: Trái phiếu là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ.

– Chứng chỉ Quỹ: đây là loại Chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần vốn góp của quỹ đầu tư chứng khoán. Khi giao dịch mua Chứng chỉ quỹ có nghĩa là bạn đã đồng ý góp số vốn của mình vào Quỹ Đầu tư của các Công ty Quản lý Quỹ trên Thị trường Chứng khoán. Bản chất là bạn sẽ ký thác ủy quyền góp vốn vào Quỹ đầu tư bằng việc mua Chứng chỉ quỹ, sau đó Công ty Quản lý Quỹ sẽ sử dụng số vốn này để đi đầu tư vào các loại sản phẩm như Cổ phiếu, Trái phiếu, Vàng, Bất động sản… và khi Quỹ đầu tư có lợi nhuận thì sẽ tiến hành chia số tiền lãi này cho các Nhà Đầu tư tương ứng với số tiền đã đóng góp ban đầu theo quy định.

Các quyết định đầu tư của Công ty Quản lý Quỹ sẽ được dựa trên những đánh giá của các chuyên gia có chuyên môn trong ngành. Vì vậy, nếu Nhà Đầu tư không có nhiều thời gian theo dõi Thị trường hoặc chưa thật sự hiểu rõ về Thị trường Chứng khoán Việt Nam thì có thể tiếp cận theo hướng góp vốn vào Quỹ này bằng cách mua Chứng chỉ Quỹ để góp vốn vào Quỹ, sau đó các chuyên gia tại đây sẽ quản lý và sử dụng đầu tư tiền hợp lý để sinh lời tối đa. Tuy nhiên, hạn chế của đầu tư Chứng chỉ quỹ là Nhà Đầu tư không thể can thiệp vào hoạt động đầu tư của Quỹ và mức lợi nhuận được hưởng khó có sự đột phá như nhiều hình thức đầu tư khác.

Đến thời điểm hiện tại, Quỹ mở và Quỹ hoán đổi danh mục ETF là 2 loại Quỹ đang phổ biến và thu hút nhiều Nhà Đầu tư nhất. Một số Quỹ mở uy tín, với nguồn vốn lớn hiện nay thường đến từ các Công ty Quản lý Quỹ uy tín như: Dragon Capital, Vina Capital, SSIAM, … . Một số Quỹ ETF Chỉ số được nhiều người tham gia như Quỹ ETF VFMVN DIAMOND, Quỹ ETF DCVFMVN30, Quỹ ETF SSIAM VNFIN LEAD. Xem thêm: Chứng chỉ quỹ là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ.

– Chứng khoán phái sinh: đây là một Công cụ Tài chính dưới dạng Hợp đồng mà trong đó giá trị của Chứng khoán Phái sinh phụ thuộc vào giá trị của Tài sản Cơ sở (Gốc). Cụ thể, Hợp đồng sẽ xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc Thanh toán tiền, Chuyển giao số lượng Tài sản Cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá nhất định được thỏa thuận trước. Tài sản cơ sở của Chứng khoán Phái sinh được quy định có thể là Mã Chứng khoán, các Chỉ số Chứng khoán. Hiểu một cách đơn giản hơn, các sản phẩm Chứng khoán Phái sinh cho phép Nhà Đầu tư dự đoán vào sự “tăng” hoặc “giảm” của Tài sản Cơ sở trong tương lai, nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng theo kỳ vọng thì Nhà Đầu tư sẽ có lãi. Từ đây ta có thể xem Phái sinh là một công cụ phòng vệ cho Tài sản Cơ sở. Xem thêm: Chiến lược Phòng vệ Tài khoản Cơ sở bằng Phái sinh.

Trong Chứng khoán phái sinh sẽ bao gồm 4 loại chính: Hợp đồng Kỳ hạn, Hợp đồng Tương lai, Hợp đồng Quyền chọn và Hợp đồng Hoán đổi. Tuy nhiên, đối với Thị trường Chứng khoán Việt Nam thì sản phẩm Chứng khoán Phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch là Hợp đồng Tương lai (viết tắt là HĐTL), cụ thể là Hợp đồng Tương lai trên Chỉ số Cổ phiếu (VN30) và Hợp đồng Tương lai trên Trái phiếu Chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Trong đó HĐTL Chỉ số VN30 là phổ biến nhất, khi kỳ vọng Chỉ số tăng để kiếm lợi nhuận thì bạn sẽ mua Hợp đồng Tương lai Chỉ số (Hay Long VN30F) và ngược lại khi kỳ vọng Chỉ số giảm thì sẽ bán Hợp đồng Tương lai Chỉ số (Hay Short VN30F). Một điểm khác biệt là các Hợp đồng Tương lai sẽ đáo hạn, do đó Nhà Đầu tư khi tham gia giao dịch cần lưu ý chọn Hợp đồng có Tháng đáo hạn phù hợp.

– Chứng quyền: đây là loại Chứng khoán cho phép người sở hữu được quyền mua một số Cổ phiếu phổ thông nhất định theo mức giá đã được xác định trước trong tương lai. Mục đích chính của việc nắm giữ chứng quyền đó chính là việc cho phép người sở hữu được mua hoặc bán các Cổ phiếu theo mức giá được quy định trước đó trong tương lai, cho dù có bất kỳ thay đổi nào về thị trường hay giá trị, những biến động của công ty. Trong Chứng quyền có một Khái niệm chúng ta thường nghe đến nhiều hơn là Chứng quyền có đảm bảo (Tên tiếng anh là Covered Warrant hay viết tắt là CW). Đây cũng là sản phẩm Chứng quyền hiện có trên Thị trường Chứng khoán Việt Nam, có Tài sản đảm bảo do Công ty Chứng khoán phát hành và được Niêm yết Giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán.

Chứng quyền có đảm bảo CW được chia làm 2 loại chính: Chứng quyền mua (Call Warrant) và Chứng quyền bán (Put Warrant). Tuy nhiên theo quy định hiện tại của Uỷ ban Chứng khoán và Sở giao dịch HSX thì các Công ty Chứng khoán mới chỉ được phép phát hành Chứng quyền mua để Nhà Đầu tư mua bán trên Thị trường. Mỗi CW có một Mã giao dịch riêng và cách thức giao dịch cũng tương tự như Cổ phiếu. Bạn có thể tham khảo thêm Bài viết: Chứng quyền có Bảo đảm là gì?.

—————————————————————

3. Tìm hiểu về Thị trường Chứng khoán và Đầu tư Chứng khoán

Liên quan đến Khái niệm Chứng khoán là gì? thì dưới đây mình xin giới thiệu về Thị trường Chứng khoán Việt Nam, phân loại Thị trường và một số lưu ý khi Đầu tư Chứng khoán. Cụ thể:

– Giới thiệu về Thị trường Chứng khoán: hiểu một cách đơn giản, Thị trường Chứng khoán là nơi diễn ra tất cả các giao dịch mua – bán Chứng khoán. Các giao dịch trao đổi sẽ làm thay đổi chủ sử hữu của chứng khoán trên Thị trường thông qua Sở Giao dịch hoặc qua Môi giới là các Công ty Chứng khoán. Thị trường Chứng khoán được quản lý bởi các cơ quan, tổ chức bao gồm Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC), Sở Giao dịch Chứng khoán Hồ Chí Minh (HoSE) cùng Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). Bên cạnh đó, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) có vai trò trung gian thanh toán bù trừ trên Thị trường cũng như là nơi lưu trữ các thông tin về Chứng khoán. Hiện nay, có thể phân loại Thị trường Chứng khoán thành 2 loại chính:

* Thị trường Chứng khoán sơ cấp: đây là Thị trường mà tại đó Chứng khoán được phát hành lần đầu tiên cho các nhà đầu tư và tiền bán sẽ được chuyển sang cho Tổ chức Phát hành. Như vậy, bản chất của hoạt động này chính là tăng Vốn điều lệ cho Doanh nghiệp trên Thị trường Chứng khoán.

* Thị trường Chứng khoán thứ cấp: đây là Thị trường mà tại đó Chứng khoán được mua đi bán lại giữa các Nhà Đầu tư sau khi đã được phát hành lần đầu ở Thị trường Chứng khoán sơ cấp. Điều này làm thay đổi quyền sở hữu chứng khoán giữa các nhà đầu tư và do đó Vốn điều lệ của Tổ chức Phát hành hoàn toàn không hề thay đổi gì trong quá trình này. Mục tiêu cao nhất của thị trường này là tạo tính thanh khoản cho các loại Chứng khoán và qua đó giúp cho Thị trường sơ cấp phía trên huy động được vốn khi cần. Xem thêm: Thị trường Chứng khoán sơ cấp và Thị trường Chứng khoán thứ cấp.

– Một số lưu ý về Đầu tư Chứng khoán: có thể thấy Chứng khoán là một Kênh Đầu tư tiềm năng. Khi Đầu tư trên Thị trường này, bạn có cơ hội thu về Lợi nhuận cao tuy nhiên đi kèm với đó cũng tiềm ẩn những rủi ro lớn. Vì vậy, để Đầu tư Chứng khoán một cách hiệu quả, bạn cũng cần lưu ý một số điểm quan trọng như: Tìm hiểu thật kỹ các Kiến thức cần thiết về Chứng khoán như các Khái niệm cơ bản hay cách đọc Báo cáo tài chính,..; Cần có mục tiêu và kế hoạch đầu tư phù hợp, với những người ưa thích rủi ro có thể chọn lựa Cổ phiếu, ngược lại nếu bạn muốn có thu nhập chắc chắn hơn thì Trái phiếu hay Chứng chỉ quỹ sẽ là loại hình ưu tiên; Cần xác định rõ về khả năng tài chính cho việc đầu tư, phân bổ danh mục sao cho hợp lý nhất; Trong quá trình giao dịch, bạn luôn phải theo sát xu hướng, cập nhật tin tức liên tục để có thể phân tích thị trường một cách chính xác và Sẵn sàng cắt lỗ khi cần thiết để đảm bảo nguồn vốn. Xem thêm: Các bước Tìm hiểu Chứng khoán nếu bạn mới Tìm hiểu và muốn tìm hiểu Cơ bản từ đầu.

Như vậy, trên đây, mình đã đưa ra những phân tích cụ thể để các bạn có thể hiểu hơn về Khái niệm Chứng khoán là gì? Phân loại, Đặc điểm kèm Ví dụ về Chứng khoán. Nếu bạn vẫn còn thắc mắc hay cần tham khảo thêm thì có thể liên hệ với mình theo thông tin liên lạc phía trên hoặc điền vào bảng dưới để để lại Thông tin cho Nhóm mình chủ động liên hệ lại.

—————————————————————

Các bài viết khác có liên quan

> Cổ phiếu là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ   /    Trái phiếu là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ
> Chứng chỉ quỹ là gì? Phân loại, Đặc điểm & Ví dụ   /   Chứng quyền có Bảo đảm là gì?
> Chiến lược Phòng vệ Tài khoản Cơ sở bằng Phái sinh
> Thị trường Chứng khoán sơ cấp và Thị trường Chứng khoán thứ cấp

—————————————————————

Các bài viết khác có thể bạn quan tâm

> Các bước Tìm hiểu Chứng khoán
> Dịch vụ Ủy thác Đầu tư Chứng khoán – Đầu tư “Hộ”
> Khóa học Chứng khoán Cơ bản tại Hà Nội   /   Khóa học Chứng khoán Online

—————————————————————

(Kieu Oanh / Hiep Bui – Tháng 03/2023)